Πώς θα είχε άραγε εξελιχθεί ο ελληνικός πολιτισμός αν δεν είχε εκραγεί ποτέ το ηφαίστειο της Σαντορίνης; Και πώς θα είχαν επιδράσει οι πολίτες της Πομπηίας στη ρωμαϊκή ιστορία αν δεν είχαν παρασυρθεί από την ηφαιστειακή λάβα; Προφανώς οι παραπάνω ερωτήσεις είναι καταδικασμένες να μείνουν αναπάντητες. Οι φυσικές καταστροφές (όπως επίσης οι πόλεμοι και οι ασθένειες) αποτελούν παράγοντες που διαμόρφωσαν και διαμορφώνουν την ανθρώπινη ιστορία. Και όπως δείχνουν τα στοιχεία που παραθέτουμε εδώ, οι ηφαιστειακές εκρήξεις έχουν παίξει καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση του πολιτισμού μας.
Μπορεί να μην ήμασταν παρόντες για να βιώσουμε τις ηφαιστειακές εκρήξεις που συγκλόνισαν τον πλανήτη μας πριν από εκατομμύρια χρόνια, όμως η ύπαρξή μας καθορίστηκε από αυτές. Δύο εκρήξεις υπήρξαν ιδιαίτερα σημαίνουσες: η μία έλαβε χώρα πριν από 260 εκατομμύρια χρόνια στην επαρχία Εmeishan νοτιοανατολικά της Κίνας και σύμφωνα με τους αμερικανούς και κινέζους γεωλόγους που την περιέγραψαν πέρυσι στην επιστημονική επιθεώρηση «Science» (DΟΙ:10.1126/ science. 1171956) υπήρξε πραγματικά γιγαντιαία. Το μισό εκατομμύριο κυβικά χιλιόμετρα λάβας που διασκορπίστηκαν σε μια έκταση ίση με αυτή της Ελλάδας ήταν αρκετό για να εξαλείψει όλα τα είδη θαλάσσιας ζωής στον πλανήτη.
Η δεύτερη, εξίσου σημαντική και γιγαντιαία, έλαβε χώρα πριν από 93 εκατομμύρια χρόνια και στην πραγματικότητα ήταν μια ολόκληρη σειρά υποθαλάσσιων ηφαιστειακών εκρήξεων που συγκλόνησαν διάφορες περιοχές του πλανήτη. Οι εκρήξεις αυτές είχαν αντίστοιχα αποτελέσματα: εξάλειψαν όλη τη θαλάσσια ζωή, καθώς στέρησαν τους ωκεανούς από το οξυγόνο. Αν και υπήρξαν μοιραίες για τη ζωή των θαλάσσιων οργανισμών, οι εκρήξεις αυτές υποστήριξαν και συνεχίζουν να υποστηρίζουν τη δική μας ζωή: το οργανικό υλικό των μικροοργανισμών που αφανίστηκαν απετέλεσε την αρχή για τη δημιουργία του πετρελαίου που αντλούμε ακόμη και σήμερα!
Η έκρηξη του ηφαιστείου Τόμπα στη Σουμάτρα της Ινδονησίας πριν από 74.000 χρόνια απελευθέρωσε 2.500 μυβικά χιλιόμετρα μάγματος - όγκος σχεδόν διπλάσιος από αυτόν του Εβερεστ- και θεωρείται δεδομένο ότι υπήρξε η μεγαλύτερη των τελευταίων 2 εκατομμυρίων ετών! Η καταστροφή που προκάλεσε ήταν κατακλυσμιαία και πολλοί θεωρούν τον «ηφαιστειακό χειμώνα» που επακολούθησε ως την απαρχή των φυλών του ανθρώπινου γένους, αφού αποδεκάτισε τους πληθυσμούς των ανθρωποειδών, τους απομόνωσε και ευνόησε την ανεξάρτητη εξέλιξή τους. Νέα ωστόσο ευρήματα που προέκυψαν από αναλύσεις του μάγματος αμφισβητούν την άποψη αυτή και επιδιώκουν να ξαναγράψουν την ιστορία της ανθρώπινης εξέλιξης.
Οσοι έχετε γοητευθεί από την απόκοσμη ομορφιά της Σαντορίνης, ειδικά αν είχατε την τύχη να προσεγγίσετε το νησί ακτοπλοϊκώς την ώρα που ξημερώνει, θα γνωρίζετε ότι στην πράξη το σημερινό νησί και τα γειτονικά του δεν είναι παρά τα απομεινάρια της μεγάλης ηφαιστειακής έκρηξης που πιθανότατα έλαβε χώρα γύρω στα 1500 π.Χ. Θεωρείται μια από τις ισχυρότερες εκρήξεις των ιστορικών χρόνων: το νέφος που παρήχθη υπολογίζεται ότι είχε ύψος μεγαλύτερο από 30 χιλιόμετρα, ενώ το τσουνάμι που ακολούθησε δημιούργησε κύματα ύψους 35-250 μέτρων! Η δε κλιματική επίδραση της έκρηξης ίσως και να έφθασε ως την Κίνα, καθώς υπάρχουν περιγραφές για κίτρινη ομίχλη, θαμπό ήλιο, παγετό τον Ιούλιο και σπαρτά που δεν απέδιδαν καρπούς σε περίοδο που συμπίπτει χρονικά με την έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας. Οσο για τις πολιτισμικές συνέπειες της έκρηξης, αυτές είναι ανυπολόγιστες καθώς το πλήγμα που κατέφερε στον μινωικό πολιτισμό υπήρξε θανατηφόρο: όχι μόνο κατέστρεψε ολοσχερώς τον οικισμό στο Ακρωτήρι (αν και σύμφωνα με τα αρχαιολογικά ευρήματα αυτός είχε εκκενωθεί νωρίτερα), αλλά σήμανε και την αρχή του τέλους για τη μινωική Κρήτη.
Οι επιπτώσεις των ηφαιστειακών εκρήξεων στο κλίμα έχουν καταγραφεί σε πάρα πολλές περιπτώσεις και έχουν υπάρξει δραματικές: Το ηφαίστειο Laki της Ισλανδίας παρουσίαζε δραστηριότητα για οκτώ ολόκληρους μήνες το 1784. Το νέφος που δημιούργησε σκέπασε τη Βόρεια Ευρώπη αλλά μέρος της Βόρειας Αμερικής. Η τέφρα που έφθασε στη στρατόσφαιρα μετέβαλε τις κλιματικές συνθήκες, γεγονός που παρατήρησε ο ΒενιαμίνΦραγκλίνος ως ο πρώτος διπλωματικός εκπρόσωπος της Αμερικής στο Παρίσι.
Αλλά και η έκρηξη του δεύτερου ηφαιστείου της Ινδονησίας, τουΚrakatau, το 1883, επέδρασε στην καλλιτεχνική δημιουργία: εμπλούτισε την ατμόσφαιρα με θειικές ενώσεις δημιουργώντας έντονα κόκκινες ανταύγειες κάθε ανατολή στον ευρωπαϊκό ορίζοντα από το Νοέμβριο του 1883 ως τον Φεβρουάριο του 1884, κάτι που αποτυπώθηκε σε πλήθος πινάκων της εποχής. Αξίζει να σημειωθεί ότι η συγκεκριμένη έκρηξη είναι από τις πρώτες οι οποίες αποτυπώθηκαν στο κινηματογραφικό φίλμ που μόλις είχε κάνει την εμφάνισή του.
Τέλος, η μεγαλύτερη ηφαιστειακή έκρηξη του 20ού αιώνα σημειώθηκε το 1991 στις Φιλιππίνες από την ενεργοποίηση του Ρinatubo. Η στήλη της στάχτης άγγιξε τα 7 χιλιόμετρα ύψος και η μείωση της θερμοκρασίας του πλανήτη που προκλήθηκε από αυτή ήταν της τάξεως του μισού βαθμού.
soufleri@tovima.gr
1.Η Γη «φιλοξενεί» περί τα 1.500 εν δυνάμει ενεργά ηφαίστεια.
2.Για τα 550 από αυτά υπάρχουν καταγεγραμμένες εκρήξεις.
3.Περισσότερα από 100 ενεργά ηφαίστεια εντοπίζονται στον ευρωπαϊκό χώρο.
4.Στην Ελλάδα και στην Ιταλία έχουν καταγραφεί 140 εκρήξεις,από τον 16ο αιώνα ως σήμερα.
5.Η Ινδονησία κατέχει το θλιβερό προνόμιο της πρωτιάς στις πλέον θανατηφόρες ηφαιστειακές εκρήξεις.
6.Πρώτη σε αριθμό θανάτων είναι η έκρηξη του Tambora (της Ινδονησίας) το 1815: ο λοιμός που προκλήθηκε μετά από αυτήν κόστισε τη ζωή σε περισσότερους από 92.000 ανθρώπους.
7.Δεύτερη σε αριθμό θανάτων είναι η έκρηξη του Κrakatau (της Ινδονησίας) το 1883: κόστισε τη ζωή σε περισσότερους από 36.000 ανθρώπους.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου